Beter communiceren met je medewerkers?

Onderzoek jouw egoposities vanuit de Transactionele Analyse

Hoe fijn is het als we met elkaar op een goede en volwassen manier kunnen communiceren, in plaats vanuit ons ego. Toch gaat het vaak mis en reageren we als een autoritaire of betuttelende ‘ouder’ naar collega’s of medewerkers. Of gedraag jij je eerder ‘kinderachtig’ rebels of egocentrisch? Dit doen we allemaal onbewust, jij dus ook… Maar hoe werkt dat eigenlijk? En hoe kunnen we dat veranderen naar effectieve communicatie?

Theorie Transactionele Analyse (TA)

In dit artikel wil ik je meenemen in de theorie van de Transactionele Analyse, afgekort als TA, waarvan psychiater Eric Berne (1910-1970) de grondlegger is. Het doel van deze theorie is om inzicht te krijgen in de complexiteit van wie jij bent, hoe je communiceert en hoe dat te maken heeft met hoe jij als kind bent opgegroeid. Je communicatie van vandaag wordt beïnvloed door patronen uit je kindertijd, die jij in het hier-en-nu herhaalt of nadoet. De theorie van de TA is een praktische tool voor professionele ontwikkeling en (persoonlijk) leiderschap. De TA heeft diverse modellen, in dit artikel ga ik in op het basismodel van de egoposities. 

De drie egoposities

Eric Berne ging ervan uit dat we altijd reageren vanuit drie verschillende posities die hij de egoposities heeft genoemt: Ouder, Volwassene en Kind. Elke egopositie is een samenhangend geheel van ons gevoel, gedachten en gedrag in een bepaalde situatie. Een situatie triggert ons gevoel, vaak gevoelens van vroeger met bijbehorende gedachten, en deze bepalen vervolgens hoe we onszelf laten zien en horen in onze communicatie. We schakelen van de ene naar de andere egopositie. Dit proces gaat razendsnel en onbewust. En dat gebeurt niet alleen bij jou, maar ook bij de persoon met wie jij communiceert, daar kom ik later op terug. Laat ik eerst even ingaan op de drie egoposities; wat betekenen ze? 

De Ouder

Als je communiceert, denkt en voelt op een manier zoals je ouders of andere opvoeders vroeger deden, reageer je vanuit de positie van de Ouder. Boodschappen die we meekregen van onze opvoeders in onze jeugd hebben ons op een diep niveau gevormd. Als je vanuit de Ouder positie reageert, kopieer je als het ware de boodschappen en communicatie die je van hen mee hebt gekregen, omdat zij een belangrijk voorbeeld voor je waren. De TA maakt onderscheid in de Structurerende Ouder en de Voedende Ouder. De Structurerende Ouder instrueert en begrenst, de Voedende Ouder ondersteunt en moedigt aan. 

Voorbeelden:

• Structurerende ouder: “Ik wil graag dat je om 10uur aanwezig bent, dan gaan we vergaderen.”
• Voedende Ouder: “Heb je hulp nodig met het opstellen van een planning?”

De Volwassene

Als je helder en realistisch denkt, voelt en handelt als een directe reactie op het hier-en-nu, dan reageer je vanuit de Volwassen egopositie. Vanuit deze positie ben je in contact met je Ouder en Kind positie, heb je weet van je valkuilen en patronen, maar je laat je niet verleiden vanuit deze te reageren. Je bent dus bewust van jezelf, je posities en je reactie. 

Voorbeeld:

• Volwassene: “Fijn dat je kritisch bent, dat helpt ons team nog beter te worden.”

Het Kind

Als je communiceert, denkt en voelt zoals toen je een kind was, reageer je vanuit je egopositie Kind. We herhalen dus gedrag vanuit onze kindertijd. De positie van het Kind kan je onderverdelen in twee perspectieven: het Aangepaste Kind en het Vrije Kind. 

Als je gedrag herhaalt waarbij je je aanpaste aan de verwachtingen van je opvoeders, dan reageer je vanuit je Aangepaste Kind. Reageer je vrij, zoals jij wilt reageren en los van de verwachtingen van anderen, dan communiceer je vanuit het Vrije Kind.

Voorbeelden:

• Aangepaste Kind: “Ja, ik kan morgen alles klaar hebben, dan werk ik vanavond wel langer door.”
• Vrije Kind: “Laten we een nieuw idee bedenken dat wel werkt! Onwijs tof!” 

Positief en negatief gedrag

Zoals je in het schema van de egoposities ziet, kunnen we reageren vanuit drie verschillende egoposities en op maar liefst negen(!) verschillende manieren. De positie van het Kind en de Ouder hebben namelijk zowel positieve als negatieve gedragseffecten.  

Als jij positief reageert vanuit de Structurerende Ouder communiceer je instruerend en begrenzend. Maar als je bazig wordt, kan je autoritair of controlerend overkomen. Vanuit de Voedende Ouder communiceer je liefdevol en zorgzaam. Maar als je daarin doorslaat, kan dat worden ervaren als betuttelend of verstikkend. 

Als je communiceert vanuit het Aangepaste Kind, kan dat zich positief uiten in de vorm van tolerant en geduldig zijn, maar het kan zich ook negatief uiten in onderdanig of klagend gedrag. Vanuit de positie van het Vrije Kind is het positief als je creatief en spontaan reageert vanuit je eigen behoeften, maar het kan ook een keerzijde hebben als je egocentrisch handelt en storend bent voor andere mensen.

Echo’s uit het verleden

Communicatie vanuit de Ouder of het Kind zijn beiden echo’s uit het verleden. We spelen onbewust na wat we hebben gehoord en beleeft in onze kindertijd. We doen onze ouders/opvoeders na, of we herhalen hoe we ons als kind hebben gedragen. Dit geeft aan hoeveel impact onze opvoeding nog steeds heeft in ons (werkende) leven. Ben jij je daar van bewust?

Let maar eens op in een vergadering en observeer hoe mensen op elkaar reageren. Soms zie je dat iemand letterlijk reageert als een kind: de stem verandert qua hoogte, de lichaamshouding wordt bijvoorbeeld speelser en de taal wordt kinderlijker. Of een collega gaat ineens ouderlijk reageren, terwijl dit niet bij hem of haar past. Hij of zij reageert heel zorgzaam, betuttelend of autoritair. En denk ook eens aan een situatie waarin jij als een kind reageerde of gedrag kopieerde van jouw ouders. Welk gedrag liet jij daar zien en hoe communiceerde jij?

Transacties 

Als ik met jou zou communiceren, kan ik dan doen vanuit elk van mijn drie egoposities en zowel positief als negatief. Jij kan vervolgens ook reageren vanuit elk van jouw egoposities, zowel positief als negatief. Deze uitwisseling van communicatie heet een transactie. 

De manier waarop jij reageert, beïnvloed dus de reactie van de ander. Dat betekent dat jij niet alleen je eigen communicatie kan aanpassen, maar ook die van je gesprekspartner kan beïnvloeden. Actie reactie. Jij triggert de ander en de ander triggert jou weer. Zo kan het dus zijn dat jij in gesprek met een medewerker communiceert vanuit je Ouder positie en de medewerker vanuit zijn Kind positie. 

Een voorbeeld

Een medewerker heeft een gesprek met de leidinggevende. De leidinggevende ergert zich eraan dat de medewerker fouten maakt. De medewerker klaagt dat ze altijd te weinig tijd heeft en dat ze daarom zoveel fouten maakt (Aangepast Kind positie: klagen). De leidinggevende wordt getiggert door het klagen van de medewerker en reageert precies zoals haar vader vroeger deed: “Je mag geen fouten maken, punt uit.” (Structurerende Ouder, autoritair). De medewerker voelt zich klein worden en haar patroon is dan om onderdanig te reageren: “Ja, ok, ik zal de volgende keer opletten…” 

De communicatie vindt hier niet meer plaats in het hier-en-nu, want beiden zijn verstrikt in thema’s uit het verleden die na worden gespeeld in de huidige situatie. Dat is vaak verwarrend en kost veel energie. Maar hoe kom je hieruit en hoe word jij je bewust van jouw communicatiegedrag?

Beïnvloeding door bewustwording

Alles begint met bewustwording. Om bewust te worden van jouw egoposities en transacties, kun je de communicatie en je eigen aandeel analyseren: 

• Vanuit welke egopositie reageerde ik in het gesprek met mijn medewerker/collega/baas?
• Wat waren de positieve en negatieve kanten van mijn communicatiestijl?
• Wat was het effect van mijn communicatie op de ander? 
• Als ik vanuit de Volwassen positie had gereageerd, hoe had ik dan kunnen communiceren en hoe was de transactie dan verlopen? Had mijn gesprekspartner wellicht anders gereageerd?

Zoeken naar strooks

Als volwassen mensen reageren we vaak vanuit het Aangepaste Kind. We houden rekening met onze collega’s, passen ons aan de (ongeschreven) regels van het team waarin we werken aan en we zijn vriendelijk en meegaand in onze samenwerking. Dit gedrag heeft dus vele voordelen! Dat doen we omdat we veel behoefte hebben aan erkenning en waardering. Als we ons aanpassen en goed gedragen, worden we gewaardeerd. 

Een ander woord dat de TA gebruikt voor waardering is een strook. Onze drive voor een strook is zo groot, dat als we geen positieve strook krijgen, we gaan zoeken naar negatieve strooks. Dat verklaart waarom we negatieve communicatie ook als effectief kunnen ervaren; we krijgen aandacht of dat nu vanuit een negatieve of positieve strook is. Uiteraard is deze effectiviteit maar schijn, maar hoe zorgen we dan voor effectieve communicatie?

Effectieve communicatie

De communicatie is gelijkwaardig als jij en je gesprekspartner vanuit dezelfde egoposities communiceren en ongelijkwaardig als jullie vanuit verschillende posities reageren. Toch hebben we elk van de drie egoposities in onszelf nodig, om op een goede manier te communiceren, zie het gestippelde kader in het model van de egoposities.

Om goed op de werkvloer te functioneren, hebben we de organisatieregels en teamafspraken nodig, die we in onze Ouder positie meedragen. Het helpt ons ook op een gezonde manier medewerkers te ondersteunen in hun werk en ontwikkeling. In onze egopositie van het Kind hebben we toegang tot spontaniteit, creativiteit en leren we ook om dicht bij onszelf te zijn. Het helpt ons goed te kunnen samenwerken. 

De meest effectieve communicatie vindt plaats als zowel jij als de ander vanuit de positie Volwassene reageren. Je bent dan aangesloten op het hier-en-nu en je laat je niet (af)leiden door onbewuste patronen van vroeger. Je bent dan bewust, realistisch en in de huidige situatie aanwezig.

Reageren vanuit een positief mensbeeld

Onze gedachten beïnvloeden ons gedrag. Het helpt dan ook om positieve gedachten te hebben over je medewerkers en collega’s, waardoor jij beter in staat bent om positief en opbouwend te communiceren. Het helpt mij om te denken vanuit de drie filosofische uitgangspunten van de TA, die uitgaan van een positief mensbeeld:

1.  Alle mensen zijn OK.

Het is helpend onderscheid te maken in het doen en zijn van iemand. Het gedrag van iemand is misschien niet altijd ok, maar de mens zelf wel. Iedereen verdient positieve aandacht en erkenning.

2.  Iedereen kan zelf(standig) denken.

Mensen zijn in staat om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor hun beslissingen en ook om de consequenties te aanvaarden die daarbij horen.

3.  Ieder mens kan veranderen.

Iedereen heeft de vrijheid om op beslissingen terug te komen en om andere keuzes te maken.  Dat betekent dat iedereen in staat is om zichzelf te ontwikkelen.

Deze uitgangspunten zijn heel waardevol, omdat ze ons helpen niet/minder vooringenomen en oordelend te reageren. Het helpt ons dus om vanuit de Volwassen egopositie te reageren in plaats van te luisteren naar de echo’s uit onze kindertijd.